شجریان بیشتراز چه تحریرهایی استفاده کرده است؟

مشکل ترین و زیبا ترین زنجیره تحریر چیست؟

بهترین زنجیره تحریری از کیست؟

شجریان بیشتراز چه تحریرهایی استفاده کرده است؟

جواب:

این پرسش را باید کمی بدون تعصب و بدون مناسباتِ مرید و مرادی و قومیتی پاسخ داد.

البته باید توجه کرد،مفهوم زیبایی از منظرِ متخصص مد نظر است  یا عام ؛ زیرا تعریف زیبایی برای هر تفکری متفاوت است و همچنین [مشکل]نیز میتواند خود برداشت های متفاوتی داشته باشد.

فی الحال وارد مبحث "زیبایی و مشکل" نمیشویم زیرا این خود مبحثی متفاوت است .

اکنون از منظرل فنی به این مقوله میپردازیم.

زنجیرهای تحریری، حاصلِ امتزاج چندین آرتیکوله، اَعم از  اکسنت ها و کششهای داینامیکی هستند که چیدمانِ ملودیکِ هر چهِ دقیق تر و با سلیقه تر باشد؛ آنها را زیبا تر و چیدمان هر چقدر با فواصل بدون تکرار و برش های طولانی تر صورت بگیرد سخت میشود.

زنجیره فلکی یا کُرکُری  

زنجیره های زیبایی را در کارهای قدما میشنیدم که به آن "کُرکُری" یا فَلَکی میگویند.

این زنجیره به علت اینکه چرخشهایی سخت در فواصل مختلف را دارد و اکثرا پَرش هایی را از فاصله اول به فواصل دورتر میرود و با سرعت ادوات  تغیر میکند و نیز نقطه تمرکز موتیف ها بر روی فواصل مستقل دیگری بنا میشود آن را فلکی گفته اند .

وجه تسمیه و علت نامگذاری "فلکی" بر این زنجیره  را  این چنین نیز گفته اند که : چون گردش فواصل و حرکت اکسنت ها،کشش ها و روندِ ملودیک، به طرزی اجرا میشود که چرخی دوار و و گردش را در ذهن متبلور میکند .

   تاج اصفهانی از این لفظ فلکی و این زنجیره  به وفور استفاده میکرد و شاید گفت بهترین زنجیره های تحریرِ فلکی را نیز ایشان اجرا نموده است.

و نیز چون این زنجیره ی تحریری  از سخت ترین ها بوده است و هم سواد لازم و حنجره ای سالم را میطلبیده است در قدیم در بین خوانندگان، جهت خودنمایی و عرض اندام استفاده می شد به همین علت  به "کرکری" نیز معروف بود.

برای شنیدن این تحریر با صدای تاج اصفهانی میتوانید در آواز بیداد همایون ؛ بعد از خواندن مصرع "ورنه بسیار بجوئی و نیابی نامی" گوش کنید.

این کار در حدود سال ۱۳۱۲ بر روی صفحه ضبط شده است .

این آواز در همایون R است و تحریر مورد نظر  در نت لا 439 شروع و کم کم با ویبراتو و داینامیکهایی فنی و زیبا به فرکانسهای ۴۶۵ تا ۵۲۰ نیز میرسد.

نکته مهم دیگر در این تحریر تعداد ویبراتو ها و اکسنت ها هستند که در هر ثانیه ۷ اکسنت را میشنویم که این خود صلابت، آمادگی و انعطاف حنجره تاج بزرگ را نشان میدهد.

البته ما در ساختارِ اجراییِ زنجیره هایِ تحریریِ دیگر خوانندگان، جملات تحریری بسیار زیبایی داریم که حتی، بعضی از آنها را هیچ شخص دومی نمی تواند به مانند خواننده مولد ، اجرا کند( از نظر جایگاه اندام تولید صوت مد نظر است)نگارنده  زمانی آرتیکوله ای را از محمودی خوانساری شنید، که هر هرچند از نظر زمان بسیار کوتا و در حدود ۵ ثانیه بود، ولی هیچگاه مخرج این موتیف را نتوانست صد در صد تشخیص داده و اجرا کند،و واقعا به مانند او نشد( محمودی با زبان و فک در تولیدِ بعضی از زنجیره ها و موتیف ها با ذکاوت و سلیقه ای خاص موتیفهای مختلفی را با مهارت در بین زنجیره ها میگنجاند.)

در ضمن گاهی زنجیرهایی را میشنویم که از تکرار یک اکسنت در توالی ( تحریر بلبلی) هم ایجاد میشود و گلپایگانی بنیانگذار و ترویج دهنده آن بود و مردم عوام از این حالت به شوق می آمدند و این را نشان از تبحر خواننده میدانستند که البته باید گفت که این یک‌کاری بسیار ساده و فاقد هر نوع آیتم های هنری است و میتوان گفت ساده ترین زنجیره تحریری و یک امتحان نفس است.

هرچند که گلپایگانی زنجیرهایی دارد که از جهت اکسنت ها ی  پیچیده و داینامیک های سریع و فورته پیانوهای تو در تو ، بسیار ناب و قابل مطالعه هستند و گفته بالا از قدرت این خواننده تاثیر گذار کم نخواهد کرد و میتوان گفت ایشان با ذکاوتی متفاوت به هیجان و شادی توده مردم فکر میکردند و موفق هم بوداند.

شجریان نیز در زمانِ جوانی، زنجیره هایی سخت از اکسنت های مختلفی را داشت که به مرور نوانس و داینامیک ها را جایگزین اکسنت ها نمود و کنتراستِ زنجیره های آوازی را متفاوت نشان داد و این نیز خود جای مطالعه دارد.